KHÚC TRÁNG CA XỨ ĐÁ
tác giả: NGUYỄN VĂN HỌC
(Bài đăng trên báo Nhân Dân Cuối Tuần)
Đã nhiều lần đến “xứ đá” Hà Giang, song mỗi lần trở lại trong tôi luôn ngập đầy cảm xúc và sự nể phục sức sống mãnh liệt của người dân trước thiên nhiên khắc nghiệt. Nơi đây, đá giăng tứ bề, đá thành rừng thử thách bước chân con người. Cuộc sống vất vả đủ đường nhưng người dân vẫn vươn lên, bám bản, khiến đá nở hoa.
Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn (Cao nguyên đá Đồng Văn) đã trở thành điểm sáng trên bản đồ cả nước, khi những vẻ đẹp bí ẩn của vùng cực bắc Tổ quốc, với hoa tam giác mạch gọi mời, thôi thúc biết bao du khách tìm về. Từ thành phố Hà Giang theo Quốc lộ 4C, còn được gọi là “đường Hạnh phúc”, đến dốc Bắc Sum là tới Cao nguyên đá Đồng Văn, gồm bốn huyện Yên Minh, Quản Bạ, Đồng Văn, Mèo Vạc. Cảnh quan thơ mộng hấp dẫn du khách, nhưng nhiều cung đường đèo dốc quanh co như những sợi chỉ vắt từ ngọn núi này sang ngọn núi khác, “nắn gân”, tạo cảm giác đến ngộp thở. Dốc nối dốc, đá giăng trước mặt. Thi thoảng, từ xa xuất hiện cảnh người lẫn vào đá, đá che lấp con người, giống như tấm thổ cẩm đang được thiên nhiên dệt ngay trước mắt. Những khối đá khô khốc, khắc khổ, khi chồng xếp, đứng bên nhau tạo ra bức tranh kỳ vĩ đến lạ kỳ, nên có người đứng trước rừng đá ví von: Đúng là cuộc triển lãm non bộ khổng lồ của tạo hóa!
Ở xứ đá này, có lẽ công cuộc mưu sinh, chinh phục tự nhiên, bắt đá sinh ra lương thực, hoa trái của đồng bào là kỳ vĩ nhất. Chẳng thế mà, người H’Mông có câu thành ngữ: “Không có ngọn núi nào cao hơn đầu gối”. Sự lạc quan đó thể hiện khát khao sống, qua công việc lao động sản xuất, mưu sinh. Nhất là vào những ngày tháng hai, tháng ba từ người già đến trẻ nhỏ, từ đàn ông đến đàn bà đều còng lưng gùi đất từ thung sâu lên đổ vào các hốc đá xám để tra từng hạt ngô – một hình ảnh cuộc sống mưu sinh không nơi nào có. Nếu chẳng may gặp mưa, nước ào ạt sẽ làm xói đất mà người dân vừa ra sức đắp bồi cho đá, chảy xuống thung lũng. Chỉ cần trời hửng lên, là người dân lại bền bỉ đào và gùi đất lên núi.
Qua quá trình lao động, đồng bào nghĩ đến kỹ thuật “thổ canh hốc đá” ở những địa bàn phù hợp. Chẳng là xưa kia, người dân với tập tục du canh, du cư, thường đốt rừng làm nương, sau vài vụ liền bỏ đi nơi khác, khiến rừng ngày càng cạn kiệt nên đồng bào đã kè nương đá, gùi đất đổ vào hốc đá, trồng cây lương thực, phương thức canh tác này gọi là “thổ canh hốc đá”. Thường vào mùa xuân tiết trời ấm áp, người dân khai phá, rẫy cỏ, xếp đá thành kè ở sườn dưới của nương để giữ cho không bị sạt lở, bớt xói mòn và rửa trôi đất màu. Quá trình khai thác, xếp đá hoàn toàn bằng phương pháp thủ công. Thêm nữa, theo thời gian đồng bào rút ra được những kinh nghiệm xen canh.
Ngoài cây ngô, bà con trồng thêm một số loại cây hoa màu khác để tăng năng suất, góp phần làm cho cuộc sống ngày một ổn định, khắc phục tình trạng thiếu đói mùa giáp hạt. Thật mừng, năm 2014, tri thức “thổ canh hốc đá” được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Chị Vừ Mai Hương, người dân xã Sủng Là (Đồng Văn) chia sẻ: Để có những ruộng ngô xanh tốt, người dân phải đổ biết bao mồ hôi, công sức… Nhiều khi, từ xa nhìn lại, người ta không biết những thân ngô mạnh mẽ đó… mọc lên từ đá. Qua ba lần vun gốc, những đêm dài hồi hộp, lo lắng những cây ngô nơi đây mới trổ hoa và ra bắp. Tháng tám về, người dân lên nương thu hoạch, mỗi căn bếp thơm lừng mùi ngô mới, niềm hạnh phúc lại thôi thúc đồng bào mạnh mẽ vươn lên.
Điều thu hút du khách đến với Hà Giang còn bởi vẻ đẹp của những bờ rào đá, đơn sơ mộc mạc như chính cuộc sống của người dân. Toàn bộ bờ rào cao bằng đầu người được xếp gọn bằng những hòn đá vẹt như bàn tay bàn chân, hoặc nhỏ hơn. Dẫu chẳng cần gắn kết bởi vôi vữa nhưng đá chồng lên đá vẫn nằm bên nhau một cách chung thủy, trả ơn cho những bàn tay khéo léo của con người.
